🧩 PDA – kiedy „nie chcę” znaczy „boję się”

🔹 Czym jest PDA?

PDA opisuje osoby autystyczne, które:

• silnie unikają codziennych wymagań i poleceń (nawet tych, które same chcą wykonać),

• robią to nie z przekory czy lenistwa, ale z lęku przed utratą kontroli,

• potrzebują mieć poczucie autonomii i bezpieczeństwa, by móc działać.

Termin został wprowadzony przez badaczkę Elizabeth Newson w latach 80. XX w., która zauważyła, że niektóre dzieci autystyczne reagują na oczekiwania i wymagania w sposób wyjątkowo silny – unikając ich, manipulując sytuacją lub stosując strategie odwracania uwagi, aby uniknąć stresu związanego z „presją oczekiwań”.

🔹 Główne cechy profilu PDA

1. Ekstremalne unikanie wymagań – dziecko (lub dorosły) może mówić, że „nie może”, „zapomniało”, „później”, a nawet zachowywać się agresywnie, by uniknąć presji.

2. Silna potrzeba kontroli – poczucie bezpieczeństwa pojawia się wtedy, gdy osoba może sama decydować.

3. Stosowanie strategii społecznych, by uniknąć zadań – np. zmiana tematu, żartowanie, udawanie, że czegoś nie rozumie.

4. Wysoka świadomość społeczna – w przeciwieństwie do niektórych innych profili autystycznych, osoby z PDA często dobrze rozumieją emocje innych, choć nie zawsze potrafią je regulować.

5. Silne reakcje lękowe – unikanie wynika z lęku, a nie z braku chęci.

6. Zmienność zachowania – mogą być urocze i towarzyskie w jednej chwili, a w następnej wycofane lub oporne, gdy pojawia się presja.

🔹 Jak wspierać osobę z PDA?

1. Unikać bezpośrednich poleceń – zamiast „zrób to teraz”, lepiej: „zastanawiam się, czy możemy to zrobić razem”.

2. Dawać wybór – np. „chcesz najpierw włączyć komputer, czy napisać jedno zdanie?”.

3. Budować relację opartą na zaufaniu i elastyczności.

4. Zmniejszać presję – mniej oceniania, porównywania, kar.

5. Uznawać lęk – rozumieć, że zachowania oporne to forma radzenia sobie z napięciem.

• 🔹 Jak wspierać osobę z PDA?

  1. Unikać bezpośrednich poleceń – zamiast „zrób to teraz”, lepiej: „zastanawiam się, czy możemy to zrobić razem”.

  2. Dawać wybór – np. „chcesz najpierw włączyć komputer, czy napisać jedno zdanie?”.

  3. Budować relację opartą na zaufaniu i elastyczności.

  4. Zmniejszać presję – mniej oceniania, porównywania, kar.

  5. Uznawać lęk – rozumieć, że zachowania oporne to forma radzenia sobie z napięciem.

     
     

  🔹 Status diagnostyczny

  W oficjalnych klasyfikacjach (DSM-5, ICD-11) PDA nie jest odrębną diagnozą. Osoby z tym profilem najczęściej mają rozpoznanie autyzmu lub ZA.